Lo Schema del 1980

Dopo che lo Schema del libro V venne inviato alle Conferenze dei Vescovi, ai Dicasteri della Curia Romana e alle Università Ecclesiastiche, il gruppo di studio sui beni temporali della Chiesa prese in esame le osservazioni pervenute in due Sessioni, la prima tra il 17 e il 23 giugno 1979 e la seconda tra il 12 e il 16 novembre 19791.

Tra le osservazioni generali allo schema si segnalava come: «apta solutio adumbrata est circa quaestio beneficiorum et circa constitutionem “massae communis” bonorum» e «regimen bonorum rationem habet socialis bonorum Ecclesiae, contra indolem individualistica systematis beneficialis propriam». Il che, tuttavia, non impediva di notare come «in Schemate nimis sermo fit de his quae attinent ad sustentationem clericorum, quod quidem incongruum videtur si attendatur ad ea quae omissa sunt circa communionem bonorum ecclesiasticorum, destinationem bonorum pauperibus, spiritum paupertatis»2.

Il 22 e il 23 giugno 1979 il gruppo di studio si soffermò sui due canoni oggetto della nostra attenzione: il canone 16 e il canone 17 dello Schema/77.

Una prima discussione sorse su dove collocare il canone 16, se sotto il titolo dedicato all’amministrazione dei beni oppure sotto quello dedicato alla loro acquisizione. La decisione presa fu quella di porlo dopo il canone 18, dedicato al Romano Pontefice come supremo amministratore dei beni ecclesiastici, al titolo relativo all’amministrazione dei beni3.

Sul § 1 vennero suggeriti otto punti di discussione:

L’unificazione dell’istituto di cui al § 1 con la massa comune di cui al § 3. La proposta venne respinta

quia mens Concilii Vat. II videtur esse ut duo illa instituta distincta maneant. Quod opportunum quidem est, nam in quibusdam dioecesibus iam provisum est per aliquod institutum vel alio modo sustentationi clericorum, et ideo constitui ibi debet tantum alia massa de qua in § 34.

Si propose una norma che specificasse alcuni criteri generali circa la giusta remunerazione di coloro i quali erano a servizio della Chiesa, ad esempio sulla natura di tale servizio, le condizioni dei tempi e dei luoghi. Si rispose che il problema era già risolto con una norma specifica nel libro dedicato al popolo di Dio5.
Sulla facoltà data alle Conferenze episcopali di vigilare sulle singole diocesi, i Consultori concordarono che si trattava di una limitazione della giusta autonomia dei singoli Vescovi6.
«Nonnulli proposuerunt ut praecepto de quo in § 1 addatur clausula “nisi aliter sustentationi clericorum provisum sit”». Propositio omnibus placet»7.
Visto che alcuni Consultori non ritenevano opportuna l’espressione «necnon fundamentaliter aequali substentationi omnium clericorum», poiché poteva sembrare non tener conto delle differenze dei luoghi e dei tempi, si decise di sopprimere l’espressione sostituendola con un richiamo ad un apposito canone del libro sul popolo di Dio8.
Sulla questione di specificare meglio quali chierici avessero il diritto di essere sostentati, «aliqui proposuerunt ut mentio fiat non tantum clericorum qui “servitium munere funguntur” sed etiam “eorum qui servitium munere functi sunt”. Consultores autem respondent talibus clericis, qui servitium munere “functi sunt”, provideri per pensionem de qua in § 2»9.
Alcuni consultori chiesero che dal diritto ad essere sostentati fossero esclusi i religiosi; altri che vi fossero inclusi non solo i chierici incardinati, ma anche quelli che prestavano un servizio alla diocesi «vi conventionis». La decisione fu quella di lasciare agli statuti degli istituti diocesani queste questioni10.
Alcuni proposero che da tale diritto fossero esclusi i diaconi permanenti, ma i consultori: «respondent de hac quaestione normas haberi in can. 141 § 2 De Populo Dei»11.
Si giunse così a formulare il § 1

Habeatur in singulis dioecesibus speciale institutum quod bona vel oblationes colligat eum in finem ut substentationi clericorum, qui in favorem dioecesis servitium praestant, ad normam can. 1441 (De populo Dei) provideatur, nisi aliter eisdem provisum sit12.

Sul § 2 si decise, da una parte, di sopprimere l’espressione «sub vigilantia Hierarchiae», poiché «illi ipsi qui institutum constituunt, ius habent vigilandi ut normae ab ipsis datae serventur». D’altra parte, tutti concordarono che si dicesse: «[…] curet Episcoporum Conferentia ut habeatur institutum quo securitati sociali clericorum satis provideatur»13.

Circa il § 3 furono fatte tre osservazioni:

qualcuno propose di sopprimere l’espressione «modis ab Episcoporum Conferentiis definiendis», perché limitativa delle facoltà dei singoli Vescovi; mentre altri proposero di sopprimere l’espressione «vel regionibus».
Tutti i Consultori furono d’accordo nel sopprimere l’espressione «laicorum etiam opera adhibita», perché superflua.
Unus Consultor animadvertit verba “quantum fieri possit” esse inepta, quia in canone sermo fit de “obligationibus” satisfaciendis et ideo constitutio huius massae necessaria apparet”. Alter Consultor proponit ut dicatur “quatenus opus sit” loco “ quantum fieri possit”. Quae propositio omnibus placet14.
Al § 4 si osservò:

– Unum Organum consultationis proposuit ut haec norma supprimatur, quia talis foederatio institutorum imaginem praebet Ecclesiae nimis divitis. Propositio non placet Consultoribus, quia, attenta realitate rerum, foederatio illa fovenda videtur ut variis obligationibus aptius obveniri possit.

Suggestum est ut admittatur possibilitas avertendi pecuniam ab una massa in favorem alterius massae communis. Unus Consultor censet hoc possibile esse, servatis de iure servandis, quin expresse in lege dicatur. Alii Consultores idem sentiunt15.

Il 23 giugno 1979 veniva messo a discussione il canone 17, quello dedicato alla questione dei benefici ecclesiastici.

I Membri del gruppo osservarono due cose:

Nonnulla Organa consultationis quaestiones ponunt de natura et ambitu reformationis systemati beneficialis quae habetur in formula canonis, quae non videtur plene congruere cum mente Concilii Vat. II […]. Vi huius canonis enim non assequitur suppressio, neque illa radicalis reformatio systematis beneficialis fructus; vel saltem non clare ex formula canonis eruitur talem esse mentem Supremi Legislatoris.

I Consultori sottolinearono come ogni decisione non poteva non tener conto del parere delle Conferenze episcopali, le quali, tenendo presenti le singole situazioni locali e la normativa civile, secondo le norme concordate con la S. Sede, avrebbero potuto provvedere nei modi più opportuni. Sull’esito finale della normativa in materia di benefici, i Consultori erano sostanzialmente concordi che: «etsi per gradus assequendum […] opportunum esse ut tandem ad suppressionem beneficiorum deveniatur»16.

Lo Schema del 198017 predisponeva la materia in modo diverso18 ponendo il canone sui benefici ecclesiastici sotto il titolo I, de acquisitione bonorum, alla fine, formulandolo così:

Canon 1223. In regionibus ubi beneficia proprie dicta adhuc existunt, Episcoporum Conferentiarum est, opportunis normis cum Apostolica Sede concordatis et ab ea approbatis, huiusmodi beneficiorum suppressionem moderari, ita ut reditus immo ipsa dos beneficiorum ad institutum de quo in can. 1225 § 1 paulatim deferantur19.

Sotto il titolo II, de administratione bonorum, dopo un primo canone, il 1224, dedicato al Romano Pontefice come supremo amministratore di tutti i beni ecclesiastici, vi era il canone 1225:

§ 1. Habeatur in singulis dioecesibus speciale institutum quod bona vel oblationes colligat eum in finem ut substentationi clericorum, qui in favorem dioecesis servitium praestant, ad normam can. 255 provideatur, nisi aliter eisdem provisum sit.

§ 2. In nationibus ubi praevidentia socialis in favorem cleri nondum apte ordinata est, curet Episcoporum Conferentia ut habeatur institutum quo securitati sociali clericorum satis provideatur.

§ 3. In singulis dioecesibus constituatur, quatenus opus sit, massa communis qua valeant Episcopi obligationibus erga alias personas Ecclesiae deservientes satisfacere variisque dioecesis necessitatibus occurrere quaque etiam possint dioeceses divitiores pauperioribus subvenire.

§ 4. Pro diversis locorum adiunctis, fines de quibus in §§ 2 et 3 aptius obtineri possunt per instituta dioecesana inter se foederata, vel per cooperationem aut etiam per convenientem consociationem pro variis dioecesibus, imo et pro toto territorio constitutam; foveantur insuper relationes, quoties id expedire videatur, inter huiusmodi instituta diversarum nationum ad eorum maiorem efficacitatem promovendam ac tuendam.

§ 5. Haec instituta ita, si fieri possit, constituenda sunt ut efficaciam quoque in iure civili obtineant20.

Evidente, rispetto alla redazione del 1977, la soppressione, nel primo paragrafo, della vigilanza della Conferenza Episcopale sugli istituti diocesani per il sostentamento del clero. Scompare anche l’affermazione «ut honestae necnon fundamentaliter aequali substentationi omnium clericorum» a favore di una formulazione più semplice: «ut substentationi clericorum». Anche se la nuova redazione aggiungeva un rimando al canone 255, sempre dello Schema del 1980, che chiariva cosa si dovesse intendere per una giusta «remuneratio»21. Con maggiore precisione si preferiva parlare di quei chierici che prestavano servizio a favore della diocesi, piuttosto che la generica formulazione dello schema del 1977: «qui in populi Dei servitium munere funguntur».

Il canone 1225 era subito seguito dal canone 1226:

Massa bonorum ex diversis dioecesibus provenientium administratur secundum normas ab Episcopis quorum interest legite concordatas22.

Dallo Schema del 1980 alla redazione finale

In sede di esame delle osservazioni allo Schema del 198023 emersero importanti interventi come quello di due Padri orientati a chiedere l’eliminazione del canone 1223, quello cioè dedicato alla soppressione dei benefici ecclesiastici, per le seguenti ragioni:

Statuitio inutilis et iniusta, cuius applicatio quibusdam in locis plures inveniet difficultates. Pastoralis tendentia huic normae subiacens periculosa est et ad erroneas ducit conclusiones. Rationem enim non habet historiae, neque Ecclesiae structurae, quae ab immoderata et inutili centralisatione abhorret.

In mutatione tandem documentum proprietatis (eo quod beneficium paroeciale titulare est proprietatis in Austria) superingens pecuniae summa inutiliter disperiret. Burocratia augeretur et periculis non paucis ob monetariam crisim aliamve ob causam patrimonium Ecclesiae exponeretur24.

Se dunque l’uno sottolineava i pericoli della centralizzazione e l’altro le possibili deleterie conseguenze economiche, la risposta della Segreteria ribadì la necessità di rimanere fedeli alle indicazioni conciliari pur temperando il tenore del canone proposto nel 1982:

Canon supprimi nequit, quia substantialiter praescripto Concilii Vaticani II (PO, 20) respondet. Hoc canone nullo modo supprimitur proprietas bonorum quam singulae personae iuridicae ecclesiasticae habent neque omnia bona in dioecesi centralisantur in Instituto de quo in can. 1225. Videantur cann. 1206, 1207 et 1230, in quibus liquido patet principium proprietatis non centralisatae bonorum. Notetur insuper quod canon loquitur de “beneficia proprie dicta”, non de quibuscumque bonis ex quibus reditus ad onus aliquod solvendum promanant. Ut tamen non videatur indiscriminatim imponi suppressio beneficiorum, canon ita temperatur: “In regionibus ubi beneficia proprie dicta adhuc existunt, Episcoporum Conferentiae est, opportunis normis cum Apostolica Sede concordatis et ab ea approbatis, huismodi beneficiorum regimen moderari, ita ut reditus quatenus possibile sit ipsa dos beneficiorum ad institutum de quo in can. 1225, § 1 paulatim deferatur”25.

Circa invece il canone 1225, al § 1, dedicato all’istituto diocesano per il sostentamento del clero, un Padre osservava:

Praescribere oportet quod oblationes occasione administrationis sacramentorum et sacramentalium Instituto de quo in hoc canone devolvantur et statuatur praeterea quod tantum clericis saecularibus hoc Institutum reservetur26.

Ma la Segreteria esprimeva la sua perplessità sul fatto che una legge universale dovesse determinare tali questioni, ma soprattutto ribadiva come l’istituto avrebbe dovuto provvedere a tutti i sacerdoti dediti al servizio della diocesi:

Lege universali imponi non potest. Attentis autem adiunctis determinari potest lege particulari. Clerici quibus per Institutum providebitur sunt omnes qui in favorem dioecesis servitium praestant (cfr. PO 20; ES I, 8) nulla distinctione facta. Res est iustitiae27.

Ad un Padre che chiedeva:

Suppressus est interventus Conferentiae Episcoporum qui aderat in praecedente Schemate: “Advigilent Episcoporum Conferentiae …” et in Ecclesiae Sanctae, n. 8. Hiusmodi interventus valde utilis immo aliquatenus necessarius iudicatur. Petitur insuper ut iterum inseratur clausula: “fundamentaliter aequali sustentationi clericorum”28.

La Segreteria rispondeva segnalando l’importanza di non circoscrivere eccessivamente i diritti del Vescovo diocesano; mentre per i criteri circa l’equo sostentamento del clero ci si poteva rifare ad altri canoni del Codice o al diritto particolare:

De interventu Episcoporum Conferentiae prae oculis habeatur quod, rogantibus per multis organis consultationibus, assumptum est criterium generale, iuxta quod ubi non est necessarium non demandatur Conferentiae potestas decreta generalia ferendi. Ut vitetur immoderatus centralismus (quod fere semper in manus recidit Secretariae permanentis) et Episcopis non adimatur ius nativum propriam dioecesim regendi. Hoc in casu melius est ita libertati favere, ut singulae dioeceses, attentis diversis adiunctis locorum et personarum, provideant. Quod non impedit quominus Episcopi, si unanimiter hoc volunt, de re in Conferentia Episcoporum tractent ipsamque gerant.

Ad clausulam postulatam quod attinet censetur sufficere remissionem ad can. 255 ubi criteria dantur pro retributione. In legibus particularibus res potest ulterius determinari29.

Mentre, circa il § 4, sempre del canone 1225, la Segreteria accoglieva la proposta di un Padre:

Supprimantur verba «foveantur insuper relationes, quoties id expedire videatur, inter huiusmodi instituta diversarum nationum ad eorum maiorem efficacitatem promovendam ac tuendam», quia superflua et non semper utilia30.

All’osservazione di un Padre, circa la soppressione della menzione della Conferenza Episcopale nel canone 1226, la Segreteria ribadiva quanto già affermato a proposito del canone 1225 § 131.

Nello Schema del 1982 del Codice32, nel libro V, de bonis Ecclesiae temporalibus, sotto il titolo I, de acquisitione bonorum, al canone 1272, circa i benefici ecclesiastici si proponeva:

In regionibus ubi beneficia proprie dicta adhuc exsistunt, Episcoporum Conferentiae est, opportunis normis cum Apostolica Sede concordatis et ab ea approbatis, huismodi beneficiorum regimen moderari, ita ut reditus, immo quatenus huius possibile sit ipsa dos beneficiorum ad institutum de quo in can. 1274, § 1 paulatim deferatur33.

Sotto il titolo II, de administratione bonorum, si delineano gli altri due canoni:

c. 1274

§ 1. Habeatur in singulis dioecesibus speciale institutum quod bona vel oblationes colligat eum in finem ut sustentationi clericorum, qui in favorem dioecesis servitium praestant, ad normam can. 284 provideatur, nisi aliter eisdem provisum sit.

§ 2. Ubi praevidentia socialis in favorem cleri nondum apte ordinata est, curet Episcoporum conferentia ut habeatur institutum, quo securitati sociali clericorum satis provideatur.

§ 3. In singulis dioecesibus constituatur, quatenus opus sit, massa communis qua valeant Episcopi obligationibus erga alias personas Ecclesiae deservientes satisfacere variisque dioecesis necessitatibus occurrere, quaque etiam possint dioeceses divitiores pauperioribus subvenire.

§ 4. Pro diversis locorum adiunctis, fines de quibus in §§ 2 et 3 aptius obtineri possunt per instituta dioecesana inter se foederata, vel per cooperationem aut etiam per convenientem consociationem pro variis dioecesibus, immo et pro toto territorio ipsius Episcoporum conferentiae constitutam.

§ 5. Haec instituta, si fieri possit, ita constituenda sunt, ut efficaciam quoque in iure civili obtineant.

c.1275

Massa bonorum ex diversis dioecesibus provenientium administratur secundum normas ab Episcopis, quorum interest, opportune concordatas34.

La vigente codificazione ripropone il canone 1272 nella versione dello Schema/82 e nella stessa posizione, con l’unica variante costituita dalla sostituzione dell’espressione «immo quatenus possibile sit ipsa» con la più semplice «immo quatenus possibile sit»35, lo stesso dicasi per i canoni 1274 §§ 1-5 e 127536.

Prima di passare al loro commento è opportuno segnalare quali siano le fonti di questi canoni37.

Per il canone 1272 esse vengono indicate in: alcune risposte a dei dubbi presentati alla Pontificia Commissione per l’interpretazione autentica dei canoni del Codice del 24 novembre 192038; i Decreti conciliari Christus Dominus al n. 28 e Presbyterorum Ordinis ai nn. 20 e 21; le norme per l’applicazione di alcuni Decreti del Concilio Vaticano II, Ecclesiae Sanctae, I, 8, 18, 21; il m.p. di Paolo VI, Ad hoc usque tempus, al punto III39 e, infine, la risposta del 3 luglio 1969 della Pontificia Commissio Decretis Concilii Vaticani II interpretandis40.

Per il canone 1274 § 1 vengono indicate quali fonti: una lettera circolare della S. Congregazione del Concilio del 25 febbraio 1950; una Dichiarazione della medesima Congregazione del 17 dicembre 195141. Inoltre i seguenti testi conciliari: Lumen Gentium 13, 23; Christus Dominus 6, 21, 31; Perfectae Caritatis 13; Ad Gentes Divinitus 17, 38; Presbyterorum Ordinis 8, 20, 21. Ulteriori rimandi sono alle norme per l’applicazione dei Decreti del Concilio Vaticano II: Ecclesiae Sanctae I, 8, 11, 20 e III, 8, 19; il m.p. Sacrum Diaconatus Ordinem di Paolo VI, al punto IV, 19-2142 e, infine, il Direttorio per i Vescovi Ecclesiae Imago ai nn. 134- 13843.

Per il § 2 vengono indicate: una lettera circolare della Sacra Congregazione del Concilio del 1° luglio 1941, con la quale si informavano i Vescovi italiani circa la decisione della Congregazione di costituire una Cassa di Sovvenzioni per il clero bisognoso – invalido d’Italia, e – della medesima Congregazione – il Regolamento della stessa Cassa del 15 giugno 1943.

Nulla si dice per i §§ 3-5.

Circa il canone 1275 viene indicato come unica fonte il Direttorio Ecclesiae Imago al numero 13844.

1 «Ad examinandas et perpendendas tales animadversiones, parvus aliquis Coetus Consultorum constitutus est in quo partem haberunt: Exc.mus Rosalius Castillo Lara, Secretarius Commissionis, Exc.mus Vicentius Fagiolo; Rev.mi: Villelmus Onclin, Archangelus Ranaudo, Alfonsus Stickler, Iosephus Belluco; Ill.mus Prof. Marius Petroncelli. Praeside Cardinali Pericle Felice, munere Moderatoris functus est Exc.mus Secretarius Castillo Lara et munere actuarii Rev. Franciscus Voto, officialis Commissionis» (Communicationes 12 [1980] 388).

2 Communicationes 12 (1980) 389.

3 Cfr. Communicationes 12 (1980) 408.

4 Communicationes 12 (1980) 408-409.

5 Cfr. Communicationes 12 (1980) 409.

6 Cfr. Communicationes 12 (1980) 409.

7 Communicationes 12 (1980) 409.

8 Cfr. Communicationes 12 (1980) 409.

9 Communicationes 12 (1980) 409.

10 Cfr. Communicationes 12 (1980) 409.

11 Cfr. Communicationes 12 (1980) 410.

12 Cfr. Communicationes 12 (1980) 410.

13 Cfr. Communicationes 12 (1980) 410.

14 Cfr. Communicationes 12 (1980) 410.

15 Communicationes 12 (1980) 410-411.

16 La conseguenza era una nuova formulazione del c. 17: «In regionibus ubi beneficia proprie dicta adhuc existunt, Episcoporum Conferentiarum est, opportunis normis cum Apostolica Sede concordatis et ab ea approbatis, huiusmodi beneficiorum suppressionem moderari, ita ut reditus immo ipsa dos beneficiorum ad institutum de quo in can. 18 bis § 1 paulatim deferantur» (Communicationes 12 [1980] 412). Da segnalare pure, per completezza, il canone 19: «Massa bonorum ex diversis dioecesibus provenientium administratur secundum normas a Conferentia Episcopali legitime statutas». Tutti i Consultori furono d’accordo nell’emendare il canone secondo la formula: «[…] normas ab Episcopis quorum interest legitime concordatas» (Communicationes 12 [1980] 413).

17 Cfr. Pccicr, Schema Codicis Iuris Canonici iuxta animadversiones S.R.E. Cardinalium, Episcoporum Conferentiarum, Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum (Patribus Commissionis reservatum), Romae 1980. D’ora in avanti citato sempre Schema/80.

18 Per quanto concerne la struttura interna dello schema, vennero fissati in tutto 58 canoni, così suddivisi: can. 1205-1209 [praeliminares]; Tit. I: De acquisitione bonorum (cann. 1210-1223); Tit. II: De administratione bonorum (cann. 1224-1240); Tit. III: De contractibus praesertim de alienatione (cann. 1241-1249); Tit. IV: De piis voluntatibus in genere et de piis fundationibus (cann. 1250-1262).

19 Pccicr, Schema/80, 272. Tenendo conto che la parte in corsivo è quella variata rispetto alla redazione del 1977, si nota chiaramente come la scelta non sia più quella di regolamentare in modo nuovo la gestione dei benefici, ma di come guidarne la soppressione. Infatti non si parla più di «regimen moderari», ma di «suppressionem moderari». Scompariva invece l’accenno alla lunga discussione circa la predominanza che doveva avere, dopo il Concilio, la categoria dell’ufficio, rispetto, per esempio, a quella del beneficio.

20 Pccicr, Schema/80, 272-273.

21 Il c. 255 così affermava: «§ 1. Clerici, cum ministerio ecclesiastico se dedicent, remunerationem merentur suae conditioni congruam, ratione habita tum ipsius muneris naturae tum locorum temporumque conditionum, quaque possint, necessitatibus vitae suae necnon aequae retributioni eorum quorum servitio egent providere. § 2. Item providendum est ut gaudeant illa sociali adsistentia, qua eorum necessitatibus, si infirmitate, invaliditate aut senectute laborant, apte prospiciatur. § 3. Diaconi uxorati qui plene ministerio ecclesiastico […]» (Pccicr, Schema/80, 58). Si può osservare come il c. 256 parli di «remuneratio», mentre il c. 1225 parlava di «substentatio».

22 Pccicr, Schema/80, 273.

23 Cfr. Pccicr, Relatio complectens synthesim animadversionum ab Em.mis atque Exc.mis Patribus Commissionis ad novissimum Schema Codicis Iuris Canonici exhibitarum, cum responsionibus a Secretaria et Consultoribus datis (Patribus Commissionis stricte reservata), Typis Polyglottis Vaticanis 1981; d’ora in avanti citata come Relatio.

24 Pccicr, Relatio, 283-284.

25 Pccicr, Relatio, 284.

26 Pccicr, Relatio, 284.

27 Pccicr, Relatio, 284-285.

28 Pccicr, Relatio, 284-285.

29 Pccicr, Relatio, 285.

30 Pccicr, Relatio, 285.

31 Cfr. Pccicr, Relatio, 285.

32 Cfr. Pccicr, Codex Iuris Canonici. Schema novissimum post consultationem S.R.E. Cardinalium, Episcoporum Conferentiarum, Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, iuxta placita Patrum Commissionisdeinde emendatum atque SUMMO PONTIFICI praesentatum, e Civitate Vaticana 25 martii 1982. D’ora in poi sempre citato come Schema/82.

33 Pccicr, Schema/82, 221.

34 Pccicr, Schema/82, 221-222.

35 Ulteriore piccola variante è data dall’aggiunta di una virgola dopo «institutum» ed una prima di «paulatim».

36 Le uniche varianti da segnalare sono: al § 1 la comparsa di una virgola dopo «speciale institutum» e la mutazione del numero del canone di rimando, cioè da «can. 284» a «can. 281». Mentre, al § 3, il verbo «possint» viene trasferito dopo «divitiores».

37 Cfr. Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Authentice interpretando, Codex Iuris Canonici. Fontium Annotatione et indice analytico-alphabetico auctus, Città del Vaticano 1989, (d’ora in avanti citato sempre Pccicai, Codex Iuris Canonici. Fontes), 344-345.

38 «Utrum ad normam can. 1432, § 3 devolvatur ad S. Sedem collatio beneficii, si Ordinarius intra semestre ab habita certa vacationis notitia beneficium non contulerit non ex negligentia, sed ob absolutum defectum subiectorum. Resp. Negative» (AAS 12 [1920] 577). Ma, soprattutto, è da tenere in considerazione la risposta del Presidente della Commissione al dubbio «Utrum pretium, de quo in can. 1532, § 3, idem sit ac valor rei secundum aestimationem a probis peritis scripto factam ad normam canonis 1530, § 1, num. 1; an vero maius pretium per publicam licitationem, etc., oblatum ad normam canonis 1531, § 2. 2° An requiratur Apostolicae Sedis beneplacitum ad alienationem peragendam, si, indicta licitatione, pro pretio a peritis legitime taxato infra libellarum triginta milia, offeratur tandem pretium hac summa superius. Resp. Ad 1um: Affirmative ad 1am partem; negative ad 2um. AD 2um: Provisum in responsione ad 1am» (AAS 12 [1920] 577).

39 Si tratta di un documento circa le questioni giuridiche inerenti i rapporti tra i Cardinali e le Chiese al cui titolo o servizio erano nominati, al punto III si affermava semplicemente: «Quatenus opus est, abrogatur can. 240, § 2; can. 1414, § 4; can. 1432, § 1, Codicis Iuris Canonici» (AAS 61 [1969] 226-227).

40 «Quaenam sit Auctoritas competens, de qua in Litteris Apostolicis Ecclesiae Sanctae, diei 6 Augusti 1966, I, n. 21, § 3. R. Auctoritatem competentem esse, in casu Sanctam Sedem, per Consilium pro Publicis Ecclesiae Negotiis, si agatur de conventionibus initis inter Apostolicam Sedem et Gubernium civile: esse vero Episcopum vel, in gradu superiori Sanctam Sedem, per dicasterium competens ad normam Constitutionis Apostolicae Regimini Ecclesiae Universae, diei 15 Augusti 1967, si agatur de conventionibus initis vel iuribus aliis personis physicis vel moralibus quaesitis» (AAS 61 [1969] 551).

41 «Declaratio circa alienationem bonorum ecclesiasticorum. Cum Decreto […] cautum sit ut “[…] in applicandis praescriptis canonum 534 § 1 et 1532 § 1 n. 2 Codicis Iuris Canonici, perdurantibus praesentibus adiunctis […], ad Sedem Apostolicam sit recurrendum quotiescumque agatur de pecuniae summa, quae decem millia libellarum seu francorum aureorum excedat” ab hac Sacra Concilii Congregatione […] expostulatum est “an pecuniae summa, ex huiusmodi bonorum ecclesiasticorum alienationibus percepta, sit collocanda tantummodo in acquirendis bonis immobilius in commodum ecclesiae seu entis, cuius interest” […] respondit “Affirmative, non obstantibus contrariis quibusvis”» (AAS 44 [1953] 44).

42 «19. Quae normae de congruenti sacerdotum sustentatione accuranda deque socialibus, ut aiunt, cautionibus in eorum commodum spondendis vigent, eae in favorem quoque stabilium diaconorum servandae sunt, habita etiam ratione familiae diaconorum in matrimonium viventium, atque articulo n. 21 harum Litterarum perspecto. 20. Episcopalis Conferentiae erit de honesta sustentatione diaconi eiusque familiae, si matrimonio est iunctus, certas edere normas, pro diversis locorum temporumque adiunctis. 21. Diaconi, qui civilem professionem exercent, ex perceptis inde fructibus sibi suaeque familiae necessitatibus, quantum fieri possunt, consulere debent» (AAS 59 [1967] 701).

43 Cfr. EV IV, 2151-2160.

44 «Seguendo gli esempi degli Apostoli […] il Vescovo aiuta secondo le possibilità della sua Diocesi, le Diocesi più povere, nonché le opere di pietà […] Sarebbe una testimonianza di spirito evangelico e un meraviglioso esempio al mondo se tutti i Presbiteri, con a capo il Vescovo, e tutte le istituzioni ecclesiastiche, ogni anno, destinassero una percentuale fissa dei loro redditi alla carità tanto della Diocesi quanto della Chiesa universale» (EV IV, 2159-2160).

Comments are closed.